Wszystko o bezpłatnej
pomocy prawnej w Polsce

Problemy prawne mogą dotknąć każdego, a bariera finansowa nie powinna stanowić przeszkody w dochodzeniu swoich praw. Państwo polskie zapewnia szeroki system darmowych usług, obejmujących porady prawne, poradnictwo obywatelskie i mediacje. Ten przewodnik krok po kroku wyjaśni Ci wszystkie aspekty systemu i pomoże skutecznie skorzystać z dostępnego wsparcia.

Na tej stronie dowiesz się:

  • Czy kwalifikujesz się do otrzymania bezpłatnej pomocy.
  • Jaki jest dokładny zakres oferowanych usług i jakie są ich ograniczenia.
  • Jak krok po kroku znaleźć punkt, umówić wizytę i przygotować się do niej.
  • Jakie masz prawa jako osoba korzystająca z pomocy i jak chronione są Twoje dane.

Cel i misja systemu

Głównym celem systemu nieodpłatnej pomocy prawnej jest realizacja konstytucyjnej zasady równego dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości. System ma za zadanie zapobiegać wykluczeniu prawnemu osób, które z powodu barier finansowych, niepełnosprawności, wieku czy braku wiedzy nie są w stanie samodzielnie dochodzić swoich praw.

Misją jest zapewnienie każdemu profesjonalnego wsparcia na wczesnym etapie problemu, co często pozwala uniknąć eskalacji konfliktu, wpadnięcia w spiralę zadłużenia i kosztownych postępowań sądowych. To inwestycja w stabilność społeczną i poczucie bezpieczeństwa obywateli.

Kto może skorzystać z pomocy

Zgodnie z nowelizacją przepisów, dostęp do nieodpłatnej pomocy prawnej został znacznie uproszczony i rozszerzony. Głównym kryterium jest Twoja sytuacja życiowa i finansowa.

Każda osoba fizyczna w trudnej sytuacji

Jeśli nie jesteś w stanie ponieść kosztów odpłatnej porady prawnej bez zagrożenia dla podstawowego utrzymania siebie i swojej rodziny, jesteś osobą uprawnioną. Dotyczy to zarówno obywateli Polski, jak i cudzoziemców legalnie przebywających na terytorium kraju.

Systemem objęte są w szczególności osoby takie jak:

  • Seniorzy i emeryci
  • Osoby bezrobotne i poszukujące pracy
  • Osoby z niepełnosprawnościami i ich opiekunowie
  • Samotni rodzice
  • Ofiary przemocy domowej
  • Posiadacze Karty Dużej Rodziny
  • Kombatanci i weterani

Przedsiębiorcy samozatrudnieni

Jeżeli prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą i w ciągu ostatniego roku (12 miesięcy) przed zwróceniem się o pomoc nie zatrudniałeś żadnych innych osób (na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia czy innej podobnej), również kwalifikujesz się do otrzymania pomocy.

Jest to forma wsparcia dla mikroprzedsiębiorców, którzy napotykają problemy prawne w związku z prowadzoną działalnością (np. niezapłacone faktury, problemy z umowami), a których nie stać na komercyjne usługi prawne dla firm.

Najważniejsza zasada: Oświadczenie o niemożności poniesienia kosztów. Aby uzyskać pomoc, konieczne jest złożenie pisemnego oświadczenia, że nie jesteś w stanie ponieść kosztów odpłatnych usług prawnych. Oświadczenie to składa się bezpośrednio w punkcie pomocy, tuż przed rozpoczęciem porady. Nie musisz przedstawiać żadnych zaświadczeń o dochodach.

Podstawa prawna i organizatorzy

Ustawa jako fundament systemu

Funkcjonowanie całego systemu opiera się na Ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 945). To ten akt prawny definiuje, kto jest uprawniony do pomocy, jaki jest jej zakres oraz jakie są obowiązki samorządów w zakresie jej organizacji.

Ustawa jest gwarancją, że pomoc jest świadczona według jednolitych standardów na terenie całego kraju.

Kto za tym stoi?

  • ▶
    Zadanie państwowe, realizacja lokalna: Organizacja systemu jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej, realizowanym przez powiaty i miasta na prawach powiatu.
  • ▶
    Wykonawcy: Porady świadczone są przez adwokatów i radców prawnych, a w punktach prowadzonych przez organizacje pozarządowe (NGO) także przez doradców podatkowych i absolwentów prawa z odpowiednim doświadczeniem.
  • ▶
    Nadzór i koordynacja: Starosta sprawuje kontrolę nad funkcjonowaniem punktów na swoim terenie. Na poziomie krajowym system koordynuje Ministerstwo Sprawiedliwości.

Trzy filary wsparcia

System darmowej pomocy opiera się na trzech uzupełniających się formach, dostosowanych do różnych potrzeb i problemów. Możesz skorzystać z każdej z nich w zależności od charakteru Twojej sprawy.

⚖️

Nieodpłatna pomoc prawna

To klasyczna porada prawna świadczona przez adwokata lub radcę prawnego. Skupia się na diagnozie problemu w świetle obowiązujących przepisów, wskazaniu możliwych rozwiązań, a także praktycznej pomocy w napisaniu pism (np. wezwania do zapłaty, reklamacji), z wyłączeniem pism procesowych w toczącej się już sprawie sądowej.

👥

Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie

Realizowane przez wyspecjalizowanych doradców, obejmuje szersze, interdyscyplinarne wsparcie w rozwiązaniu problemów życiowych, np. zadłużenia, spraw mieszkaniowych czy kłopotów z urzędami. Doradca pomaga w zrozumieniu sytuacji i opracowaniu szczegółowego, wieloetapowego planu działania.

🤝

Nieodpłatna mediacja

To dobrowolna i poufna metoda rozwiązywania sporów przy udziale neutralnego mediatora. Pomaga stronom konfliktu (np. rodzinnego, sąsiedzkiego, konsumenckiego) dojść do satysfakcjonującego porozumienia bez konieczności kierowania sprawy do sądu. Jest szybsza, tańsza i mniej stresująca niż proces sądowy.

Role prawników i doradców

W punktach pomocy spotkasz różnych specjalistów. Zrozumienie ich ról pomoże Ci lepiej wykorzystać poradę.

Adwokat / Radca prawny

To profesjonalni pełnomocnicy, których głównym zadaniem jest ocena Twojego problemu w świetle przepisów prawa. Wyjaśnią Ci obowiązujące regulacje, Twoje prawa i obowiązki, wskażą możliwe drogi postępowania (np. sądowe, polubowne) i pomogą w redakcji oficjalnych pism. Są zobowiązani do przestrzegania zasad etyki zawodowej i zachowania tajemnicy.

Doradca obywatelski

To specjalista, który patrzy na Twój problem w szerszym, życiowym kontekście. Nie skupia się wyłącznie na prawie, ale pomaga Ci zidentyfikować wszystkie aspekty problemu (finansowe, mieszkaniowe, rodzinne). Razem z Tobą tworzy kompleksowy plan działania i wspiera Cię w jego realizacji, informując o dostępnych instytucjach pomocowych i ucząc samodzielnego radzenia sobie z trudnościami.

Szczegółowy zakres pomocy

Dowiedz się, w jakich konkretnie sprawach możesz liczyć na wsparcie, a które sytuacje wykraczają poza ramy systemu. Zakres ten jest ściśle określony w ustawie.

W ramach pomocy możesz uzyskać:

  • ✓
    Wyjaśnienie przepisów: Prawnik poinformuje Cię o obowiązującym stanie prawnym, Twoich prawach i obowiązkach w sprawach z zakresu prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, rodzinnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
  • ✓
    Wskazanie rozwiązania: Doradca przedstawi możliwe sposoby rozwiązania Twojego problemu prawnego, omawiając wady i zalety każdej opcji.
  • ✓
    Pomoc w sporządzeniu pisma: Możesz otrzymać pomoc w napisaniu pisma, np. wezwania do zapłaty, reklamacji, odwołania od decyzji ZUS, wniosku o rozłożenie długu na raty, sprzeciwu od nakazu zapłaty.
  • ✓
    Wsparcie w sprawach sądowych (przedsądowe): Uzyskasz pomoc w sporządzeniu projektu pisma o zwolnienie z kosztów sądowych lub o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
  • ✓
    Poradnictwo specjalistyczne: Doradca obywatelski udzieli wsparcia w sprawach zadłużenia, problemach mieszkaniowych oraz związanych z ubezpieczeniami społecznymi.
  • ✓
    Dostęp do mediacji: Możesz skorzystać z nieodpłatnej mediacji jako alternatywy dla drogi sądowej, w celu polubownego rozwiązania sporu.

Przykładowe sytuacje życiowe

Zobacz, jak nieodpłatna pomoc prawna działa w praktyce. Poniższe historie są anonimowe i mają charakter poglądowy, aby zilustrować szeroki zakres możliwego wsparcia.

Pani Anna i umowa najmu

Problem: Właściciel mieszkania podniósł czynsz o 50% z dnia na dzień, grożąc eksmisją.

Działanie: Adwokat w punkcie pomocy przeanalizował umowę, potwierdził niezgodność podwyżki z prawem i pomógł napisać pismo kwestionujące żądania.

Rezultat: Właściciel wycofał się z nielegalnej podwyżki.

Pan Jan i spirala długów

Problem: Pan Jan stracił pracę i nie był w stanie spłacać kredytów. Nękały go firmy windykacyjne.

Działanie: Doradca obywatelski pomógł stworzyć plan spłaty, poinformował o prawach w kontakcie z windykacją i asystował przy wniosku o upadłość konsumencką.

Rezultat: Pan Jan odzyskał kontrolę nad finansami i rozpoczął proces oddłużania.

Pani Ewa i sprawa o alimenty

Problem: Pani Ewa po rozstaniu z partnerem nie otrzymywała środków na utrzymanie dziecka i nie wiedziała, jak ich dochodzić.

Działanie: Radca prawny wyjaśnił procedurę, pomógł skompletować dokumenty i przygotował kompletny projekt pozwu o alimenty.

Rezultat: Pani Ewa samodzielnie złożyła pozew w sądzie, co doprowadziło do zasądzenia alimentów.

Jak uzyskać pomoc - Krok po kroku

Proces jest prostszy, niż myślisz. Postępuj zgodnie z poniższymi wskazówkami, aby wizyta w punkcie pomocy była jak najbardziej efektywna.

1

Znajdź najbliższy punkt

Punkty pomocy zlokalizowane są w każdym powiecie na terenie całego kraju. Listy punktów wraz z adresami, godzinami otwarcia i numerami telefonów znajdziesz na stronach internetowych starostw powiatowych, urzędów miast oraz w Biuletynach Informacji Publicznej (BIP).

2

Zarejestruj wizytę

Większość punktów wymaga wcześniejszego umówienia terminu wizyty. Zazwyczaj można to zrobić telefonicznie (numer podany na liście punktów) lub za pośrednictwem centralnego, publicznego systemu rejestracji online. Rejestracja pozwala uniknąć kolejek i zapewnia komfortowe warunki spotkania.

3

Przygotuj się do spotkania - Lista kontrolna

Dobre przygotowanie to klucz do skutecznej porady. Przed wizytą:

  • Zbierz dokumenty: Przygotuj wszystkie dokumenty związane ze sprawą (umowy, pisma urzędowe, wezwania, faktury, e-maile, SMS-y).
  • Spisz przebieg zdarzeń: Uporządkuj chronologicznie najważniejsze fakty. Kiedy problem się zaczął? Co się do tej pory wydarzyło?
  • Zanotuj pytania: Zapisz wszystkie pytania i wątpliwości, które chcesz omówić z prawnikiem, aby o niczym nie zapomnieć.
  • Określ swój cel: Zastanów się, jaki rezultat chcesz osiągnąć (np. odzyskać pieniądze, unieważnić umowę, uzyskać świadczenie).
  • Zabierz dowód tożsamości: Może być potrzebny do potwierdzenia Twoich danych.
4

Skorzystaj z porady i wyraź opinię

W trakcie spotkania przedstaw swoją sprawę i zadaj przygotowane pytania. Prawnik lub doradca przeanalizuje Twoją sytuację i zaproponuje konkretne działania. Po zakończeniu wizyty masz prawo anonimowo wypełnić ankietę (część B Karty Pomocy), oceniając jakość usługi. Twoja opinia pomaga w doskonaleniu systemu.

Twoje prawa i bezpieczeństwo

🤫

Prawo do poufności

Wszystkie przekazane informacje są objęte tajemnicą zawodową.

⚖️

Prawo do rzetelnej informacji

Masz prawo do jasnej, zrozumiałej i aktualnej informacji prawnej.

💬

Prawo do bezstronności

Doradca ma obowiązek działać w Twoim najlepszym interesie, bezstronnie i obiektywnie.

📝

Prawo do wyrażenia opinii

Możesz anonimowo ocenić jakość usługi po wizycie, co wpływa na rozwój systemu.

Poufność i bezpieczeństwo danych (RODO)

Wszystkie Twoje dane osobowe są chronione zgodnie z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO). Administratorem danych jest najczęściej starosta. Informacje o Twojej sprawie są objęte ścisłą tajemnicą zawodową adwokata, radcy prawnego lub doradcy. Nie są one udostępniane żadnym podmiotom zewnętrznym bez Twojej wyraźnej zgody i służą wyłącznie celom statystycznym oraz zapewnieniu prawidłowej realizacji usługi.

Dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami

System nieodpłatnej pomocy jest tworzony z myślą o dostępności dla każdego. Osoby, które ze względu na stan zdrowia, znaczną niepełnosprawność ruchową lub inne bariery nie mogą osobiście stawić się w punkcie, mają prawo do skorzystania z pomocy w alternatywny sposób:

  • Porada zdalna: Możliwość uzyskania pomocy przez telefon, e-mail lub komunikator internetowy (np. Skype).
  • Wizyta w miejscu zamieszkania: W uzasadnionych przypadkach prawnik lub doradca może przyjechać do Twojego domu lub miejsca, w którym przebywasz (np. szpital, dom pomocy społecznej).
  • Pomoc tłumacza migowego: Jeśli jesteś osobą uprawnioną, możesz zgłosić potrzebę zapewnienia tłumacza polskiego języka migowego (PJM) podczas porady.
  • Dostępność architektoniczna: Punkty stacjonarne powinny być zlokalizowane w miejscach dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami ruchowymi (np. na parterze, z podjazdem).

Potrzebę skorzystania z tych form pomocy należy zgłosić podczas umawiania wizyty, aby organizator mógł zapewnić odpowiednie warunki.

Co po poradzie? Twoje następne kroki

  1. Przeanalizuj informacje: Na spokojnie przeczytaj notatki ze spotkania. Upewnij się, że rozumiesz zaproponowane rozwiązania, potencjalne koszty i ewentualne ryzyka.
  2. Działaj zgodnie z planem: Wyślij przygotowane pismo, złóż wniosek w urzędzie lub skontaktuj się z drugą stroną sporu. Pamiętaj o dotrzymywaniu terminów! Opóźnienia mogą mieć poważne konsekwencje prawne.
  3. Nie bój się prosić o dalszą pomoc: Jeśli sprawa jest skomplikowana i trafi do sądu, rozważ złożenie wniosku o pełnomocnika z urzędu. W punkcie pomocy dowiesz się, jak to zrobić i jakie warunki musisz spełnić.
  4. Zachowaj dokumentację: Przechowuj kopie wszystkich wysłanych pism i otrzymanych odpowiedzi. To Twoja historia sprawy, która może być kluczowa na dalszych etapach.

Inne formy pomocy prawnej

Jeśli nie kwalifikujesz się do pomocy nieodpłatnej lub potrzebujesz wsparcia w szerszym zakresie (np. reprezentacji w sądzie), możesz poszukać pomocy w:

  • Studenckich poradniach prawnych (klinikach prawa): Działają przy wydziałach prawa większości uniwersytetów. Pomoc świadczą studenci pod nadzorem pracowników naukowych.
  • Organizacjach pozarządowych (NGO): Wiele fundacji i stowarzyszeń specjalizuje się w pomocy w konkretnych dziedzinach (np. prawa konsumenta, prawa pacjenta, pomoc ofiarom przemocy).
  • Urzędach Rzeczników: Instytucje takie jak Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Finansowy czy Rzecznik Praw Pacjenta interweniują w sprawach naruszeń praw obywateli.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy pomoc jest naprawdę całkowicie bezpłatna?

Tak. Zarówno porada prawna, poradnictwo obywatelskie, jak i mediacja w ramach systemu są w 100% bezpłatne dla osób uprawnionych. Nie ma żadnych ukrytych kosztów ani opłat.

Jak długo trwa porada?

Czas trwania porady nie jest sztywno określony. Zazwyczaj spotkanie trwa od 30 do 60 minut, w zależności od stopnia skomplikowania sprawy. Prawnik poświęci Ci tyle czasu, ile będzie konieczne do rzetelnego przeanalizowania problemu.

Czy mogę uzyskać pomoc w sprawie karnej?

Tak, pomoc obejmuje również prawo karne. Możesz uzyskać informacje o swoich prawach jako osoba podejrzana, oskarżona, pokrzywdzona lub świadek. Prawnik nie może jednak być Twoim obrońcą w sądzie w ramach tego systemu.

Czy doradca powie mi, co mam robić?

Rolą prawnika i doradcy jest przedstawienie Ci możliwych opcji działania, wraz z ich konsekwencjami. Wyjaśnią Ci prawo i pomogą ocenić sytuację, ale ostateczna decyzja, którą drogę wybrać, zawsze należy do Ciebie.

Co jeśli spóźnię się na wizytę?

Jeśli wiesz, że się spóźnisz, postaraj się jak najszybciej poinformować o tym punkt telefonicznie. W przypadku znacznego spóźnienia bez uprzedzenia, Twój termin może zostać anulowany, a na Twoje miejsce może zostać przyjęta inna osoba.

Statystyki (dane przykładowe)

Dane statystyczne, choć mają charakter poglądowy, pomagają zrozumieć społeczne zapotrzebowanie na pomoc prawną i pokazują, które obszary życia generują najwięcej problemów wymagających interwencji specjalisty. To cenne źródło informacji dla ustawodawcy i organizatorów systemu.

Słowniczek podstawowych pojęć

Pełnomocnik z urzędu
Adwokat lub radca prawny wyznaczony przez sąd do reprezentowania strony w postępowaniu, której nie stać na opłacenie pełnomocnika z wyboru i która została zwolniona z kosztów sądowych.
Upadłość konsumencka
Postępowanie sądowe dla osób fizycznych, które stały się niewypłacalne. Jego celem jest oddłużenie i umożliwienie nowego startu finansowego.
Przedawnienie
Instytucja prawna, która powoduje, że po upływie określonego w ustawie terminu, dłużnik może uchylić się od zaspokojenia roszczenia (np. zapłaty długu). Roszczenie nadal istnieje, ale nie można go przymusowo dochodzić.
Pozwany / Powód
W procesie cywilnym powód to strona, która wszczyna postępowanie, składając pozew. Pozwany to strona, przeciwko której skierowane jest roszczenie.
Ugoda
Umowa zawarta między stronami sporu, w której poprzez wzajemne ustępstwa dochodzą do porozumienia, kończąc lub zapobiegając procesowi sądowemu. Ugoda zawarta przed mediatorem ma moc ugody sądowej po jej zatwierdzeniu przez sąd.